یزد قطب کاشی و سرامیک ایران

کلمه کاشی و سرامیک در گذشته به شکل امروزی خود مرسوم نبوده است کاشی از واژه لاتین "tegula" مشتق شده از فعل "tegere" است که معنی "پوشاندن" یا "پوشش‌دادن" می دهد این نام در گذشته در زبان رومی برای قطعات سفال روی بام به کار برده می شد و به کاشی های بام معروف بود که مانع نفوذ آب به درون بام ها می شد. کلمه سرامیک نیز برگرفته از واژه یونانی "کراموس" به معنای "گل کوزه گری" یا "گـل رس پختـه" شده است.

با صنعتی شدن صنعت کاشی و سرامیک ایران و روی کار آمدن دستگاه های تولید کاشی برای تولید انبوه این عرصه فضای مناسبی برای راه اندازی کسب و کار گردید در نتیجه ما شاهد ظهور سفال های به دست آمده از کاوش های باستانشناسی در منطقه غرب ایران بر قدمت 9 هزار ساله صنعت سرامیک در ایران دلالت دارد اما با این وجود قرن 6 تا 7 هجری قمری را عصر شکوفایی این هنر و صنعت در ایران می توان برشمرد. این صنعت از دیرباز در مناطق مختلف ایران رواج داشته است به گونه ای که در گذشته هر یک از این مناطق سبک خاص خود را در تولید کاشی داشته اند. کاشان، گرگان (جرجان قدیم)، ساوه، ورامین و  ... شهرهایی هستند که هنر کاشی سازی خاص خود را داشته اند و به نوعی قطب های ساخت کاشی و سرامیک در زمان خود بوده اند.

انقلاب صنعتی تحول بزرگی را در صنایع مختلف به وجود آورد که یکی از آن صنایع صنعت کاشی و سرامیک بود و ما شاهد ظهور انواع ماشین آلات تولید کاشی و سرامیک هستیم که باعث ارائه کیفیت و سرعت در تولید کاشی و سرامیک گردید.
صنعت کاشی و سرامیک تا پیش از سال 1339 هجری شمسی به شیوه سنتی و دستی به حیات خود ادامه می داد اما در این سال با روی کار آمدن کارخانجات کاشی و سرامیک شکل صنعتی تولید کاشی و سرامیک به ایران راه یافت.

یزد به عنوان قطب کاشی و سرامیک کشور

صنعت کاشی و سرامیک یکی از پر رونق ترین صنایع استان یزد است و نقش مهمی در اقتصاد  این استان ایفا می کند. تعدد کارخانجات، بنگاه ها و معادن مرتبط با صنعت کاشی و سرامیک در این استان مزیت مهم یزد نسبت به سایر استان ها در تولید کاشی و سرامیک است.
یزد همواره یکی از مهمترین مراکز تولید کاشی و سرامیک بوده است که شواهد بسیاری از آثار کاشی و سرامیک اسلامی از سده های نخستین در این استان گواه شروع این صنعت است. تـا قبل از سال 1357 تولیـد کاشـی و سـرامیک در اسـتان یـزد بـه صـورت سـنتی و دستی بوده است. اولین تولیدات صنعتی کاشی در استان یزد در دهه 1350 تولید شده است و همزمان با گسترش این صنعت در ایـران در دهه 1370، یزد توانست با روی کار آوردن تولیدی های مختلف جایگاه ویژه ای  را به خود  در تولید کاشی و سرامیک کشور اختصاص دهد به گونه ای که امروزه  رتبه اول تولید کاشی ایران به یزد اختصاص دارد.
از سال های 1369 تا 1378 ،با شروع دوران سازندگی و بازسازی و افزایش تقاضا برای کاشـی، شـرکت هـای جدیدی در استان تاسیس شد که از جمله می توان به شرکت کاشی کویر، مجتمع کاشی میبد، کاشی احـسان و پس از آنها کاشی خیام اشاره کرد. از 1379 تاکنون شاهد رشد چشمگیر این صنعت در استان یزد بوده ایم و طی سالهای اخیر منـاطق اطـراف یـزد (به ویژه میبد) سریعترین رشد را در این بخش داشته اند.

جایگاه استان یزد در تولید کاشی ایران

انجام پژوهش های میدانی حاکی از این است که در حال حاضر تعداد ۶۵ شرکت کاشی در استان یزد در حال فعالیت و یا در حال ساخت و ساز هستند. همچنین ۱۷ تولیدکننده لعاب و فریت، ۸ شرکت فعال در بخش پخت سوم، ۲ واحد تولید کننده گرانول کاشی، ۴ تولید کننده گلوله های سرامیکی، ۲ واحد در بخش تولید رنگدانه های سرامیکی در استان یزد در حال فعالیت هستند.
آمارها نشان می دهد که تقریبا  بیش از 50 درصد کاشی و سرامیک کشور در این استان تولید می شود که بخش اعظمی از آن (چیزی در حدود 80 درصد تولید) به خارج از کشور صادر می گردد. استان یزد با ۴۲ واحد تولید کاشی و سرامیک فعال به ظرفیت تولید سالانه حدود ۱۷۰ میلیون مترمربع قطب اول این صنعت در کشور بشمار می‌آید. همچنین این استان با ظرفیت بالغ بر ۱۶۹ میلیون مترمربع انواع کاشی و سرامیک، حدود ۴۵ درصد تولید کشور را به خود اختصاص داده است.

بر اساس اخبار کاشی و سرامیک در سال گذشته یزد ششمین تولید کننده کاشی و سرامیک در جهان رتبه بندی شده است.
صنعت کاشی و سرامیک استان یزد از تکنولوژی و دانش فنی پیشرفته‌ای برخوردار است .

عوامل مـؤثّر در رشـد صـنعت کاشـی و سرامیک استان یزد

در رشد صنعت کاشی و سرامیک یزد عوامل مختلفی دخالت داشته اند که مهمترین آنها شامل عوامل فرهنگی,اتماعی, و منطقه ای و زیست بوم بوده است که در اینجا به اختصار به آنها اشاره خواهیم نمود.

عوامل فرهنگی

از مهمترین عوامل موثر بر رشد صنعت کاشـی و سـرامیک در اسـتان یـزد برخـورداری از سـبقه فرهنگـی و تاریخی این استان در ساخت کاشی و سرامیک می توان نام برد. اساتید کاشی کار از دیرباز در این سـرزمین بـه هنـر کاشیکاری پرداخته اند و این صنعت در استان یزد دارای قدمت 700 ساله است. 
هنر سفالگری (کباره پزی) از گذشته تا کنون در استان یزد رواج داشته است. در حال حاضـر در استان یزد، شهرستان میبد به عنوان قطب مهم سفالگری این استان محسوب می شود و کارگاههـای سـفالگری  و کاشی سازی بسیاری در آن وجود دارد.

عوامل اقتصادی و اجتماعی

از دسته عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر در رشد کاشی و سرامیک در استان یزد میتوان به زیر اشاره کرد؛
• وجود معادن و خاک رس مرغوب در منطقه کویری استان یزد
• ارزان بودن سوخت و کم بودن قیمت تمام شده محصول 
• وجود نیروی انسانی ماهر و متخصص
• تحـولات ایجـاد شـده در فرهنـگ مـصرف مـردم و اسـتفاده از مـصالح مرغـوب و مناسـب در صـنعت ساختمان سازی و افزایش تقاضای بازار در سال های اخیر(صنعت کاشی و سرامیک در بخش صنایع ساختمانی از لحاظ میزان سرمایه گذاری و ارزش تولیدات و اشتغال زائی بعد از صنعت سیمان در رتبه دوم در کـشور قـرار دارد
• رشد خوشه ای صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد
• وجود بستر مناسب و زیرساخت های لازم در رشد صنعت كاشي و سراميك استان یزد شامل شهرک هـای صنعتی، حمل و نقل، گمرک، توسعه خوشه کاشی سرامیک استان، وجود نهادهای آموزشی مانند دانشگاه آزاد و ...
• وجود سرمایه گذاری مناسب توسط بخش خصوصی
• سودرسانی قابل توجه این صنعت برای سرمایه گذاران و همچنین مزایای قابل توجـه ایـن صـنعت بـرای استان یزد 

سابقه تاریخی کاشی و سرامیک یزد

به طور کل سابقه تاریخی، ذخایر کم نظیر مواد اولیه، بازار گسترده و مناسب داخلی و وجود نیـروی انـسانی مـا هر سـبب رشد و توسعه صنعت کاشی و سرامیک در ایران گردید به طوریکه در 45 سال گذشته بـا سـرمایه گـذاری دو میلیارد بخش دولتی و خصوصی ظرفیت تولیـد از نیازهای داخلی فراتر رفته و به صادرات خارجی منجر شده است. 
اما فارغ از اثراتی که صنعت کاشی و سرامیک در استان یزد دارد باید  مطرح کنیم که این صنعت خود با تهدیدات جدی نیز روبرو است و در دو سال گذشته با کاهش تولید مواجه شده است.  

بازارهای هدف کاشی و سرامیک یزد

ایران در همسایگی بزرگترین واردکنندگان کاشی جهان که شامل عربستان، امارات، عراق و روسیه واقع شده است و نزدیکـی جغرافیـایی بـه مهـم تـرین بازارهـای کاشی جهان مزیت بزرگی است که باید از آن بهره کافی برد، د ر غیر این صورت رقبایی نظیر ترکیه و به ویژه مصر که در سال های اخیر شاهد افزایش چشمگیر تولیدات آنها هستیم این بازارها را به تسخیر خود در خواهند آورد . بازار هند و پاکستان، آسیای میانه، حوزه خلیج فـارس و نیز عراق و افغانستان بازارهای گسترده، رو به رشد و بسیار مهمی بـرای کاشـی تولیـدی اسـتان هـستند کـه صادرکنندگان کاشی باید فعالیت خود را در این بازارها بـیش از پـیش افـزایش دهند.

دخل و تصرف از مقاله قطب صنعت کاشی و سرامیک ایران منتشر شده در فصلنامه سرامیک ایران