موضوعات ترند :
ابتدای سالهای ۴۰۰ تا ۴۵۰ هجری که بشر به هنر کاشیکاری دست یافته بود از رنگهای آرامبخش آبی فیروزهای و لاجوردی در کاشی بهره میبرد که جز رنگهایی بودند که زیبایی و منحصربهفرد بودن یک سبک هنری را به رخ میکشید. در زمان هخامنشیان نیز از این هنر به عنوان نمایش کاخها و بنای تخت جمشید استفاده میکردند. به دلیل اینکه بیشتر آثار باقی مانده از کاشیکاری ایرانی به زمان بعد از ورود اسلام مربوط است، به همین دلیل در این مقاله به کاشی کاری اسلامی میپردازیم. همراهی شما در ادامه مطالب افتخار ماست.
کاشی که امروزه به عنوان یکی از مصالح ساختمانی شناخته میشود، از گذشتههای دور در بین جوامع سرزمین شرق شهرت داشته و به عنوان پوشش دهنده سطوح مطرح است. کاشی قدمت چهار هزار ساله دارد و به عنوان یک آجر یا خشت پخته است که از قدیم در شهرهای مختلف از آن استفاده میشد. در ایران از کاشی برای کارهای معماری و کاشیکاری به ویژه در بناهای مذهبی مانند سقف مساجد همچنین در منارههای مساجد و کلیسا بسیار از کاشیکاری استفاده میکردند. شواهد نشان میدهد که کاربرد کاشی به ۱۲۶۵سال قبل از میلاد مسیح بر میگردد.
زمان دقیق شروع هنر کاشیکاری اسلامی در دست نیست ولی شواهد و آثار بر جا مانده حاکی از آن است، که معماران و هنرمندان در زمینه کاشی کاری در زمان شروع دوره اسلامی در ایران با این هنر آشنایی داشتند و در واقع کاشی به عنوان یکی از اصول مهم هنری در دوران مذهبی و غیرمذهبی به شمار میرفت. در دوره اسلامی بسیاری از مدارس و مساجد مذهبی از جمله مدرسه غیاثیه خرگرد مربوط به دوره تیموریان و در شهر خواف و همچنین مسجد گوهرشاد با هنر کاشی کاری و به دست هنرمندان آن دوره نمایی متفاوت به خود گرفت.
در قرن هشتم تا نهم هجری، کاشی که به عنوان عضو کوچک رنگی در نمای آجری بناها به کار میرفت، با تزئین چغازنبیل در شوش خوزستان شروع شد و از این هنر به عنوان یکی از معروفترین هنرها در ایران و همچنین در خاورمیانه یاد میشود. این سبک ادامه داشت تا اینکه در قرن دهم و یازدهم از کاشیهای رنگی در ساختمانهای غرب اسلام، ترکیه نمونههای جذابی از این هنر به شهود دیده میشود.
در زمان صفویه و پیگیری بسیار زیاد شاه عباس برای ساخت ابنیههای مذهبی سبب شد تا هنرمندان کاشی هفت رنگ را تولید کنند. هنر کاشی هفت رنگ در مسجد جامع و در گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان به چشم میخورد. توسعه بیش از پیش کاشیکاری طوری شد که تزئین امامزادگان نیز در دستور کار قرار گرفت. با ظهور کاشی کاری اسلامی در کنار طرح گل و برگ و به کار بردن خطوط ایرانی اصیل مانند خط ثلث شکوه و عظمت این هنر بیشتر نمایان شد.
تمام هنر و سلیقه ایران اسلامی در قطعههای کوچک مربع رنگی جمع شده است. هر قطعه از این کاشیها، مشخصه ذهن پر از ایده و بیانگر زیبابینی هر یک از هنرمندان در طی قرون مختلف در زمینه کاشی کاری و بالاخص کاشی کاری اسلامی است.
کاشی کاری در کشورهای اسلامی به عنوان یکی از طراحیهای اسلیمی است. انواع کاشی کاریهای اسلامی در زیر به آنها اشاره شده است:
کاشی کاری معرق در دوره سلجوقی که متعلق به قرن چهارم هجری است بیشتر خود را نمایان کرد. این هنر ادامه داشت تا اینکه در قرن هشتم پیشرفت زیادی در این زمینه شد و هنرمندان آثار زیبا و ظریفی را آفریدند. قرن نهم و دهم نیز از دورانی بودند که هنر کاشی کاری به صورت شرقی گسترش یافت و شهرهای یزد و اصفهان، سمرقند و هرات به عنوان شهرهای مهم هنر معرق کاری معروف شدند. البته اردبیل نیز به عنوان مرکز اصلی هنر کاشی کاری معرق نام گرفت که مسجد شیخ صفی و مسجد کبود تبریز از بازماندههای این هنر است.
با گذشت زمان شهر اصفهان به عنوان پایتخت ایران در نظر گرفته شد که هنر کاشی کاری به این شهر انتقال پیدا کرد و میدان امام از آثار به جا مانده از هنر کاشی کاری معرق است. در کاشی کاری معرق قطعههای کوچک از کاشی در کنار یکدیگر طرحی به هم پیوسته را ایجاد میکند و در نهایت این تکههای برش خورده از رنگهای متنوع طرحی خارق العاده در ابعاد بزرگ را ایجاد میکنند، که در روی دیوار قابل نصب هستند. طرح و نقش کار شده بر روی نما از طرحهای اسلیمی هستند مانند طرح گل و بوته که هر کدام جلوهای خاص دارند.
از ویژگیهای معرق میتوان چنین بیان کرد که قابل نصب بر روی سطوح غیر مسطح است و اگر روزی نیاز به ترمیم گنبد یا گلدسته وجود داشته باشد، به کاشی های سالم باقی مانده آسیب وارد نمیشود.
هنر کاشی کاری معقلی به دست ایرانیان و قبل از اسلام اختراع شده بود ولی بعد از ظهور اسلام به اوج خود رسید. کاشی کاری معقلی از کنار هم قرارگرفتن کاشیهای کوچک رنگی و ایجاد شکلهای هندسی به وجود آمد. در کاشیکاری معقلی از خط کوفی بنایی در تزئین معماری بناها استفاده میشود. در این روش، خط راست به صورت عمودی و افقی گاهی نیز شطرنجی کاربرد دارد و کلمات یا یک نوشته بر روی صفحات مشبک مانند قرار میگیرند و در نهایت در هنگام نصب در کنار همدیگر تشکیل یک نوشته کامل را میدهند. از آثار به جا مانده از این هنر میتوان به مسجد علی، مسجد جامع اصفهان، بناهای به جا مانده از دوران ایلخانی و تیموریان اشاره کرد.
در هنر کاشی کاری هفت رنگ کاشیها به اشکال مربع، مستطیل و شش وجهی و در رنگ سفید تولید شده و در کنار یکدیگر توسط کاشی کار قرار گرفته و طرح اولیه با زغال روی کاشی پیاده میشود و سپس با استفاده از قلم رنگی یا با اکسید منگنز طرح رنگآمیزی میشود. بعد از این مرحله کاشیها به کوره وارد شده تا طرح بر روی کاشی فیکس شود و برای نصب آماده شود. علت نامگذاری این کاشی کاری به دلیل به کار بردن هفت رنگ سفید، مشکی، زرد، حنایی، قرمز، لاجوردی و فیروزهای است، که البته امروزه رنگهای دیگر مانند طلایی و … نیز به آنها اضافه شده است.
کاشی امرتات سرام یزد در ایران بسیار معروف بوده و به عنوان تنهاترین تولید کننده کاشی هفت رنگ است و کاشیهای لوکس بیمانند تولید میکند. کاشی کاری هفت رنگ نسبت به معرق با سرعت بیشتری انجام میشود و در مکانهای تاریخی و معنوی به کار میرود.
کاشی کاری مقرنس به صورت پله پله یا تعداد طبقات بوده و از هنرهای معماری ایران اسلامی است، که هر چه تعداد طبقات یا پاهای مقرنس بیشتر باشد اجزا ریزتر خواهند شد. در ورودی بازار قدیم و مساجد این هنر به چشم میخورد. هنر کاشی کاری مقرنس وابسته به آجر، گچ، کاشی ، آینه و… است. مقرنسها جز اصلی معماری و کاشی کاری اسلامی محسوب میشوند. کاشی کاری مقرنس در چهار مدل موجود است که در زیر به آنها میپردازیم:
متن نوشته شده بر روی کتیبههای دوره هخامنشی از رنگ زرد و سبز و قهوهای تشکیل شده است. همچنین چهره سربازان در آن زمان رنگ سفید و سیاه دارد. در دوره اشکانیان نیز از یک لعاب رنگی استفاده میشد. به تدریج لعابهای با رنگ سبز روشن و آبی فیروزهای به آن اضافه شد.
با ورود کاشیکاری به دوره ایران اسلامی رنگهای بهکار رفته در کاشی و البته هنر کاشیکاری گسترش پیدا کرد و همانطور که در کاشیکاری هفت رنگ گفته شد، هفت رنگ سفید، مشکی، زرد، حنایی، قرمز، لاجوردی و فیروزهای به کار میرفت که، امروزه رنگهای دیگر مانند سبز، طلایی و … نیز به آنها اضافه شده است. همین نقش و نگار، رنگ و لعاب کاشی را بیشتر کرده و استفاده از آن را کاربردی کرده است.
با توجه به اینکه کاشی کاری از مهمترین قسمتهای یک هنر معماری است، در نتیجه در کشورهای اسلامی به این اصل بیشتر توجه شده است و پیشرفت بسیاری نیز در این زمینه داشتهاند. تحول و دگرگونی عظیم در این صنعت نشاندهنده زیبایی و بقای بنای اسلامی است. اولین آثاری که در دوران ایران اسلامی در دست است مربوط به قرن سوم هجری است و از سالهای اولیه مستنداتی وجود ندارد. تصویرسازی انسان و حیوان روی کاشی در دوره کاشیکاری ایرانی ادامه داشت تا اینکه کاشی کاری اسلامی به منسه ظهور رسید که در این دوران تغییرات بسیاری در زمینه کاشی کاری ایجاد شد و تحول عظیمی در نقش و نگارهها به چشم میخورد. در واقع با ورود به جهان اسلام طرح حیوانات و انسانها از روی کاشی حذف و تنها عکس اساطیر و بزرگان نامدار به علاوه طرح گل، بته و جقه بر روی کاشیها رواج پیدا کرد.
آثار هنری بیانگر روح لطیف یک انسان است و کاشی کاران مطرح در این زمینه به خلق آثار هنری ایران اسلام پرداختهاند. تاریخچه هنر ساخت کاشی و همچنین کاربرد کاشی کاری در جهان اسلامی بسیار ارزشمند است که جنبه تزئینی و استحکام بنا را دارد. بررسی آثار موجود در شهرهای اسلامی نشان دهنده لعابدهی کاشی و پرداختن هرچه بیشتر به این مسئله در اواخر دهه چهارم است. هنر معماری کاشی کاری در قسمتهای مختلف دیده میشود که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
کاشی کاری از هنرهای معروف جهان است که در مکانهای مختلف مانند مساجد، کلیسا، دربار سلطنتی به چشم میخورد. کاشیهای بهکار رفته در این اماکن به صورت قطعاتی کوچک سنگی و یا شیشهای هستند که نصب در هر قسمت، زیبایی را با خود به همراه خواهد داشت. از جمله معروفترین کاشیکاریهای جهان شامل:
در آخر متذکر میشویم که طبق مطالب بالا، سر منشا کاشی کاری از ایران است و بعد از ورود اسلام به ایران دستخوش تغییر قرار گرفت و با توسعه و پیشرفت در این زمینه از هنر کاشی کاری بیشتر در مکانهای مختلف استفاده شد. از جمله کاشی کاری اسلامی شامل کاشی کاری معرق، معقلی، مقرنس، مشبک و هفت رنگ است که هر کدام مشخصهی خاص خود را دارد و فضایی متفاوت را ایجاد میکند. از اینکه در پایان با سایت کاشی لند همراه بودید از شما سپاسگزاریم و امیدواریم مطالب مفیدی در اختیار شما قرار گرفته باشد.
همیشه دنبال جستجو در بخش های مختلف علمی در هر زمینه ای بودم، تا اینکه تو زمینه مصالح ساختمانی مطالب زیادی رو در قالب مقاله پیگیر شدم و به نوعی تخصصی یاد گرفتم تا وارد هنر نویسندگی در این زمینه شدم تا بتونم مطالب مفید و جامعی رو در اختیار مخاطبان قرار دهم.
منابع :
